Fazla mesai; 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 63. Maddesinde düzenlenmiş olup, genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok kırk beş saattir. Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır.  Yapılan işin niteliğine göre bu saatler farklılık göstermektedir. Örneğin;  “Yer altı maden işlerinde çalışan işçiler için yer altındaki çalışma süresi; haftada en çok otuz altı saat olup günlük altı saatten fazla olamaz.” Şeklinde bir ayrım vardır. Kanunda belirtilen bu sürelerin dışında çalışan bir işçi fazla mesai yapmış sayılır ve otomatikman fazla mesai ücretine hak kazanır.

İş Kanunu madde 41’e göre “Ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veyaa üretimin arttırılması gibi nedenlerle fazla çalışma yapılabilir.” Denilmektedir. Madde metninden de anlaşılacağı gibi işverene , işyerinde fazla çalışma yaptırabilmesi için geniş bir olanak tanımıştır kanun. İş Kanunu madde 41/7 ‘de fazla saat çalışması için işçinin onayının alınması gerektiğini düzenlerken Fazla Çalışma Yönetmeliği’nin 9. Maddesine göre de bu sistem düzenlenmiştir.

Fazla çalışmanın da belirli bir üst sınırı bulunmaktadır. Kanunun 41. Maddesine göre fazla çalışma süresi 1 yılda 270 saatten fazla olamaz. Yine Çalışma Süreleri Yönetmeliği’nin 4. Maddesinin 3. Fıkrasında “Günlük çalışma süresi her ne şekilde olursa olsun 11 saati aşamaz.” Şeklinde sınır getirilmiştir.

İş Kanunu bu düzenlemeyi yaparken , herhangi bir çalışan ayırımı yapmamış, genel olarak “işçi” demiştir. Oysa, beyaz yakalıların yani yönetici sıfatına haiz kişilerin de fazla çalışmaları olmaktadır. Bu durumda, beyaz yakalı birisi fazla mesaiye hak kazanmakta mıdır , yoksa zaten yönetici olduğu için ve işe giriş-çıkış saatlerini kendisi belirlediği için fazla mesai  yaptığı kabul edilmemekte midir? Kanun bu hususu aydınlatmamıştır.  Eksik düzenleme yüzünden mahkeme aşamasında , bu husus büyük bir sorun teşkil etmektedir.  Böyle hallerde, beyaz yakalı yani yönetici konumunda çalışan kişinin, işyerinde emir aldığı bir başkasının olup olmadığının araştırılması gerekmektedir. Örneğin genel müdür yardımcısı da beyaz yakalıyken pozisyon olarak üstünde genel müdür vardır. Kendi mesai saatlerini kendisine göre belirleyemeyen genel müdür yardımcısı , bu durumda fazla mesai yapmış sayılır ve kanundan doğan fazla mesai ücretine hak kazanır. 

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin 2015/12134 E. , 2015/12587 K. Ve 30/05/2016 tarihli kararında pazarlama müdürü olarak çalışan kişinin fazla mesai durumu incelenmiş ve “İşyerinde üst düzey yönetici konumda çalışan işçi, görev ve sorumluluklarının gerektirdiği ücretinin ödenmesi durumunda, ayrıca fazla çalışma ücretine hak kazanamaz. Üst düzey yönetici bakımından şirketin yöneticisi veya yönetim kurulu üyesi tarafından fazla çalışma yapması yönünde bir talimatın verilip verilmediğinin de araştırılması gerekir. İşyerinde yüksek ücret alarak görev yapan üst düzey yöneticiye işveren tarafından fazla çalışma yapması yönünde açık bir talimat verilmemişse, görevinin gereği gibi yerine getirilmesi noktasında kendisinin belirlediği çalışma saatleri sebebiyle fazla çalışma ücreti talep edemeyeceği kabul edilmelidir.” Kararın lafzından da anlaşılacağı üzere eğer yönetici konumundaki kişi, bir talimat sonucu fazla mesai yapıyorsa , ücrete hak kazanacaktır. Eğer keyfiyetten işyerinde çalışmasını sürdürüyorsa, fazla mesaiye hak kazanması mümkün olmayacaktır. 

Başka bir Yargıtay Kararı olan ; Yargıtay 9.Hukuk Dairesinin Esas: 2010/4805 Karar:2012/12361 ve 11.04.2012 tarihli kararında üst düzey yöneticinin hangi koşullar altında fazla mesai talebinde bulunabileceği ifade edilmiştir. Kararda konu özet olarak şu şekilde açıklanmaktadır:

"İşyerinde üst düzey yönetici konumda çalışan işçi, görev ve sorumluluklarının gerektirdiği ücretinin ödenmesi durumunda, ayrıca fazla çalışma ücretine hak kazanamaz. Bununla birlikte üst düzey yönetici konumunda olan işçiye aynı yerde görev ve talimat veren bir başka yönetici ya da şirket ortağı bulunması halinde, işçinin çalışma gün ve saatlerini kendisinin belirlediğinden söz edilemeyeceğinden, yasal sınırlamaları aşan çalışmalar için fazla çalışma ücreti talep hakkı doğar.” Denilmektedir.

Özetlemek gerekirse ;  işyerinde üst düzey yönetici konumda çalışan işçi, görev ve sorumluluklarının gerektirdiği ücretinin ödenmesi durumunda, ayrıca fazla çalışma ücretine hak kazanamaz. Bununla birlikte üst düzey yönetici konumunda olan işçiye aynı yerde görev ve talimat veren bir başka yönetici ya da şirket ortağı bulunması halinde, işçinin çalışma gün ve saatlerini kendisinin belirlediğinden söz edilemeyeceğinden, yasal sınırlamaları aşan çalışmalar için fazla çalışma ücreti talep hakkı doğar. O halde üst düzey yönetici bakımından şirketin yöneticisi veya yönetim kurulu üyesi tarafından fazla çalışma yapması yönünde bir talimatın verilip verilmediğinin de araştırılması gerekir. İşyerinde yüksek ücret alarak görev yapan üst düzey yöneticiye işveren tarafından fazla çalışma yapması yönünde açık bir talimat verilmemişse, görevinin gereği gibi yerine getirilmesi noktasında kendisinin belirlediği çalışma saatleri sebebiyle fazla çalışma ücreti talep edemeyeceği kabul edilmelidir.

Av. Gülen Hidayetoğlu