GİRİŞ

Günümüzde dijitalleşmenin artmasıyla geleneksel yayın organları yerini internet siteleri ve sosyal medyaya bıraktı. Bu şekilde bilginin yayılma hızı arttı ve denetlenmesi güçleşti. Basın Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi sosyal medya ve internet siteleriyle ilgili kapsamlı bir düzenleme getirmeyi vaat ediyor.

Kanun teklifi "dezenformasyonla mücadele düzenlemesi" ya da “sansür yasası” şeklinde de anılıyor. Düzenlemeye göre "internet haber sitesi", "İletişim Başkanı", "İletişim Başkanlığı", "Basın Kartı Komisyonu", "medya mensubu", "enformasyon görevlisi" gibi pek çok kavram literatürde yeniden tanımlanmış oldu. 

KANUN TEKLİFİNİN GETİRDİĞİ DÜZENLEMELER

İNTERNET SİTELERİ VE BASIN KARTI HAKKINDA DÜZENLEMELER

-İnternet Sitelerine Getirilen Düzenlemeler

Teklifin kabul edilen 1. Maddesine göre internet siteleri süreli yayın kapsamına alınacak. Süreli yayın 5187 sayılı Basın Kanunu madde 2 kapsamında düzenlenmiş olup “Belli aralıklarla yayımlanan gazete, dergi gibi basılmış eserler ile haber ajansları yayınlarını” ifade etmektedir. Yeni düzenleme ile internet haber sitelerinde faaliyet gösterilen iş yeri adresi, ticari unvanı, elektronik posta adresi, iletişim telefonu ve elektronik tebligat adresi ile yer sağlayıcısının adı ve adresi kendilerine ait internet ortamında kullanıcıların ana sayfadan doğrudan ulaşabileceği şekilde ve iletişim başlığı altında bulundurulma koşulu getiriliyor.

Bununla beraber internet haber sitelerinde yayımlanan içerikler, gerektiğinde talep eden Cumhuriyet Başsavcılığına teslim edilmek üzere 2 yıl süre ile muhafaza edilecek. Yayının soruşturma ve kovuşturma konusu olduğu tespit edildiği takdirde, bu işlemlerin sonuçlandığının bildirilmesine kadar soruşturma ve kovuşturma konusu yayın kaydının saklanması zorunlu hale getiriliyor.

Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce faaliyet gösteren internet haber siteleri, kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren üç ay içinde yükümlülüklerini yerine getirmek zorunda olacak.

-Basın Kartı Hakkında

Düzenlemeye göre internet sitesi çalışanları radyo, televizyon gibi geleneksel yayın organlarındaki çalışanlar gibi Basın Kartı sahibi olacak.

Basın kartı türleri kanun teklifinde 10. Maddede şu şekilde kategorize ediliyor:

• Göreve bağlı basın kartı: Bir medya kuruluşuna bağlı olarak çalışan Türk vatandaşı medya mensuplarına ve enformasyon görevlilerine verilen basın kartını,
• Süreli basın kartı: Görev alam Türkiye'yi kapsayan yabancı medya mensuplarına verilen basın kartını,
• Geçici basın kartı: Görev alam Türkiye'yi kapsamamakla beraber geçici bir süreyle Türkiye'ye haber amaçlı gelen yabancı medya mensuplarına verilen basın kartını,
• Serbest basın kartı: Geçici bir süreyle çalışmayan medya mensuplarına verilen basın kartını,
• Sürekli basın kartı: En az on sekiz yıl mesleki hizmeti bulunan medya mensupları ve enformasyon görevlilerine ömür boyu verilen basın kartını ifade ediyor.

-Basın Kartı Başvuruları

Basın kartı başvurusu İletişim Başkanlığına yapılacak olup kimlik belgesi olarak kabul edilecek. Basın kartı için başvuranın 18 yaşını bitirmesi, en az lise veya dengi bir eğitim kurumundan mezun olması, kısıtlı veya kamu hizmetlerinden yasaklı olmaması şartı aranıyor.

Ayrıca basın kartı talep edenlerin başvuruda bulunabilmesi için Türk Ceza Kanunu'nun 53'üncü maddesinde belirtilen süreler geçmiş olsa bile; kasten işlenen bir suçtan dolayı 5 yıl veya daha fazla süreyle hapis cezasına ya da şantaj, hırsızlık, sahtecilik, dolandırıcılık, güveni kötüye kullanma, yalan tanıklık, yalan yere yemin, iftira, suç uydurma, müstehcenlik, fuhuş, hileli iflas, zimmet, irtikap, rüşvet, kaçakçılık, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma, suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama suçları ile cinsel dokunulmazlığa karşı suçlar, kamu barışına karşı suçlar, anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlar, milli savunmaya karşı suçlar, devlet sırlarına karşı suçlar, casusluk suçları ve terör suçlarından hüküm giymemiş olması gerekiyor.

Basın kartı talep eden yabancı medya mensuplarına, medya kuruluşu tarafından görevlendirildiklerini belgelendirmeleri, Türkiye'de çalışma izinlerinin olması, bağlı bulundukları kuruluşun idare merkezinin bulunduğu ülkenin Türkiye'deki büyükelçilik, elçilik veya konsolosluklarından aldıkları takdim mektubunu ibraz etmeleri halinde, karşılıklılık esası da gözetilerek Başkanlıkça basın kartı verilebilecek.

-Basın Kartı Komisyonu

Basın Kartı Komisyonu ise teklifin 14. Maddesi ile düzenleniyor. Bu maddeye göre komisyon başvuru sahibinin niteliklerini, mesleki çalışmalarını, eserlerini, ödüllerini değerlendirerek basın kartı taşıyıp taşımayacağına karar verecek. Komisyonun kararları, Başkan tarafından onaylandıktan sonra uygulanacak. Komisyon 9 üyeden oluşacak. Komisyonda, Başkanlığı temsilen 2 üyenin yanı sıra işçi sendikası şeklinde faaliyet gösteren sendikalardan basın kartı sahibi üyesi en fazla olan sendika tarafından belirlenecek bir üye ile iletişim fakültesi dekanları veya basın kartı sahibi gazeteciler arasından Başkanlıkça belirlenecek bir üye de yer alacak.

-Basın Kartının İptali

Teklifin 15. Maddesinde basın kartının iptali düzenleniyor. Başvuru şartlarının mevcut olmadığının anlaşılması halinde Başkanlıkça, basın ahlâk esaslarına aykırı davranışlarda bulunulduğu tespit edildiği takdirde Komisyon kararıyla basın kartı iptal edilecek.

Başkanlıkça iptalin gerçekleştiği başvuru şartlarının mevcut olmadığı halde, kart almaya engel durum ortadan kalksa dahi iptal tarihinden itibaren bir yıl, Komisyon kararıyla iptal gerçekleşen ahlaka aykırı davranışların olduğu iptal halinde ise iptal tarihinden itibaren beş yıl geçmedikçe yeniden basın kartı verilmez.

BASIN İLAN KURUMU VE YAYIN DURDURMA

Basın İlan Kurumu Genel Kurul üye sayısı 42'ye çıkacak. Daha önce 36 üyeden oluşan kurula resmi ilan yayımlayacak internet haber sitelerinden 2, Cumhurbaşkanınca belirlenecek 2, BTK ile RTÜK'ten 2 temsilci daha eklenmiş olacak.  Kurum ülke genelinde görevli olacak ve Anadolu gazete sahipleri temsilcileri seçimini de üstelenecek.

Basın duyurularının ve yayın yasağı kararlarının üzere verilecek beyanname artık Cumhuriyet Başsavcılığı yerine Basın İlan Kurumuna verilecek.

Beyanname ve eklerinin gerekli veya gerçek bilgileri içermemesi veya yayın sahibinin veya temsilcisinin veya sorumlu müdürün belirlenen şartlara sahip olmaması halinde Basın İlan Kurumu beyannamenin verilmesinden itibaren iki hafta içinde eksikliğin giderilmesini veya gerçeğe aykırı bilgilerin düzeltilmesini yayın sahibinden isteyecek.  Bu istemin 2 hafta içerisinde yerine getirilmemesi halinde Basın İlan Kurumu yayımın durdurulmasını İstanbul Asliye Ceza Mahkemesinden talep edecek. Yayım durdurma müeyyidesi internet haber siteleri bakımından uygulanmayacak.

-İnternet Haber Sitelerinde Yayınlanacak Resmi İlan ve Reklamlar

Resmi Gazetede yayımlananlar hariç olmak üzere; Kanun, Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ve yönetmelikler uyarınca yayınlatılması mecburi olan resmi ilanlar ile, kanun veya Cumhurbaşkanlığı Kararnamesiyle kurulan sair müesseseler veya bunların iştiraklerinin internet haber sitelerinde yayınlatacakları ilan ve reklamlar ancak Basın İlan Kurumu aracılığı ile yayınlanır.

İnternet haber sitelerinde resmi ilan ve reklam yayınlayacakların taşıması gereken vasıflar ve yerine getirmesi gereken sorumluluklar ise ilgili maddenin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren Kurum Genel Kurulu tarafından altı ay içinde çıkarılacak yönetmelikle belirlenecek.

GERÇEĞE AYKIRI BİLGİ YAYMA SUÇU SEBEBİYLE HAPİS CEZASI

Düzenleme ile Basın Kanunu'nun cezai sorumluluk ile ilgili hükümleri kapsamına internet haber siteleri de eklenecek.

Türk Ceza Kanunu madde 217/a ile getirilen düzenlemede de halk arasında endişe, korku veya panik yaratmak saikiyle ülkenin iç ve dış güvenliği, kamu düzeni ve genel sağlığı ile ilgili gerçeğe aykırı bir bilgiyi, kamu barışını bozmaya elverişli şekilde alenen yayan kimse 1 yıldan 3 yıla kadar hapis cezasıyla cezalandırılacak. Failin, suçu gerçek kimliğini gizleyerek veya bir örgütün faaliyeti çerçevesinde işlemesi halinde söz konusu ceza yarı oranında artırılacak. Bu suç nedeniyle verilen bölge adliye mahkemesi ceza dairelerinin kararları temyize konu olabilecek.

Erişimin engellenmesi kararları ise Erişim Sağlayıcıları Birliği’nin görev alanına giriyor. Birlik aynı zamanda içeriğin çıkarılması kararlarını da verebilecek ve diğer kanunlardaki düzenlemeler üzerinde söz sahibi olabilecek. Birlik, içeriğin çıkarılması veya erişimin engellenmesi kararlarını, ilgili içerik veya yer sağlayıcının internet sayfalarından tespit edilebilen elektronik posta adreslerine bildirebilecek.

SOSYAL AĞ SAĞLAYICILAR HAKKINDA DÜZENLEMELER

-Temsilci Bulundurma ve Bilgi Verme Yükümlülüğü

Düzenlemeyle beraber sosyal ağ sağlayıcılara temsilci bulundurma koşulu getiriliyor. Buna göre temsilcinin gerçek kişi ise bu kişinin Türkiye’de mukim ve Türk vatandaşı olması zorunlu iken; Türkiye’den günlük erişimin on milyondan fazla olması hâlinde yurt dışı kaynaklı sosyal ağ sağlayıcı tarafından belirlenen gerçek veya tüzel kişi temsilci, sosyal ağ sağlayıcının sorumlulukları saklı kalmak kaydıyla teknik, idari, hukuki ve mali yönden tam yetkili ve sorumlu olup bu temsilcinin tüzel kişi olması hâlinde doğrudan sosyal ağ sağlayıcı tarafından sermaye şirketi şeklinde kurulan bir şube olması zorunlu hale getirildi.

Sosyal ağ sağlayıcı, kanunda öngörülen şeffaflık ilkesine uygun hareket etmek ve hesap verebilirlik politikasına uygun olmak üzere gerektiği takdirde BTK’ nın talep ettiği tüm belge ve bilgileri sunmakla yükümlü hale getirildi. 

-Reklam Kütüphanesi

Sosyal ağ sağlayıcı, reklamlara ilişkin içerik, reklam veren, reklam süresi, hedef kitlesi, ulaşılan kişi veya grup sayısı gibi bilgilerin yer aldığı bir reklam kütüphanesi oluşturarak bunu internet sitesi üzerinden yayınlayacak ve bu hususa kuruma sunacağı raporunda yer verecek.

-Sosyal Ağ Sağlayıcının Adli Mercilere Karşı Sorumluluğu

Türk Ceza Kanunu'nda yer alan, çocukların cinsel istismarı, halkı yanıltıcı bilgiyi alenen yayma, devletin birliğini ve ülke bütünlüğünü bozma, anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlar, devlet sırlarına karşı suçlar ve casusluk suçlarına konu internet içeriklerini oluşturan veya yayan faillere ulaşmak için gerekli olan bilgileri, soruşturma aşamasında cumhuriyet savcısı, kovuşturma aşamasında yargılamanın yürütüldüğü mahkemece talep edilmesi üzerine, ilgili sosyal ağ sağlayıcının Türkiye'deki temsilcisi, adli mercilere verecek.

Bu bilgilerin talep eden Cumhuriyet Başsavcılığı veya mahkemeye verilmemesi durumunda, ilgili Cumhuriyet savcısı tarafından, yurt dışı kaynaklı sosyal ağ sağlayıcının internet trafiği bant genişliğinin yüzde doksan oranında daraltılması talebiyle Ankara Sulh Ceza Hâkimliğine başvurulabilecek. İnternet trafiği bant genişliğinin daraltılması kararı verilmesi hâlinde, bu karar erişim sağlayıcılara bildirilmek üzere BTK’ ya gönderilecek. Kararın gereği, bildirimden itibaren derhâl ve en geç dört saat içinde erişim sağlayıcıları tarafından yerine getirilmek zorunda. Sosyal ağ sağlayıcının, bu fıkra kapsamındaki yükümlülüklerini yerine getirmesi hâlinde yaptırımlar kaldırılacak ve Kuruma bildirilecek.

-Reklam Yasağı ve Bant Daraltılması

Başkan tarafından verilen içeriğin çıkarılması veya erişimin engellenmesi kararının gereğinin yerine getirilmemesi hâlinde, Türkiye’de mukim vergi mükellefi gerçek ve tüzel kişilerin, ilgili yurt dışı kaynaklı sosyal ağ sağlayıcıya altı aya kadar reklam vermesinin yasaklanmasına Başkan tarafından karar verilebilir, bu kapsamda yeni sözleşme kurulamaz ve buna ilişkin para transferi yapılamayacak. Reklam yasağı kararı, Resmî Gazete’ de yayımlanacak.

Başkan, reklam yasağı kararının yanı sıra içeriğin çıkarılması ve/veya erişimin engellenmesi kararının yerine getirilmesine kadar sosyal ağ sağlayıcının internet trafiği bant genişliğinin yüzde elli oranında daraltılması için sulh ceza hâkimliğine başvurabilecek.

Kararların gereği, bildirimden itibaren derhal ve en geç 4 saat içinde erişim sağlayıcıları tarafından yerine getirmek zorunda. Sosyal ağ sağlayıcının, içeriğin çıkarılması ve/veya erişimin engellenmesi kararının gereğini yerine getirmesi ve BTK'ya bildirmesi halinde yalnızca internet trafiği bant genişliğinin daraltılması tedbiri kaldırılacak.

Reklam yasağına aykırı davranan Türkiye’de mukim vergi mükellefi gerçek ve tüzel kişilere, on bin Türk lirasından yüz bin Türk lirasına kadar idari para cezası uygulanmasına Başkan tarafından karar verilebilecek.

BTK, sosyal ağ sağlayıcının kanuna uyumunu, sosyal ağ sağlayıcının bütün tesislerinde yerinde inceleyebilme hakkına sahip. BTK Başkanı, kanunda belirtilen yükümlülüklerini yerini getirmeyen sosyal ağ sağlayıcıya bir önceki takvim yılındaki küresel cirosunun yüzde 3'üne kadar idari para cezası verebilecek.

-Şebeke Üstü Hizmet Sağlayıcı

Düzenlemeyle kanuna şebekeler üstü hizmet ve şebekeler üstü hizmet sağlayıcı kavramları da eklendi. Buna göre şebekeler üstü hizmet, internet erişimine sahip abone ve kullanıcılara, işletmecilerden veya sağlanan internet hizmetinden bağımsız olarak kamuya açık bir yazılım vasıtası ile sunulan; sesli, yazılı, görsel iletişim kapsamındaki kişiler arası elektronik haberleşme hizmetlerini; şebekeler üstü hizmet sağlayıcı, şebekeler üstü hizmet tanımı kapsamına giren hizmetleri sunan gerçek veya tüzel kişiyi ifade ediyor.

BTK'ya şebekeler üstü hizmetlere ilişkin gerekli düzenlemeleri yapma ve ilgili tedbirleri alma konusunda yetki verilmiş durumda. Şebekeler üstü hizmet sağlayıcılar, faaliyetlerini Türkiye’de kurdukları anonim şirket ya da limited şirket statüsündeki tam yetkili temsilcileri vasıtası ile Kurumca yapılacak yetkilendirme çerçevesinde yürütecekler. Öngörülen yükümlülükleri yerine getirmeyen veya yetkilendirilmeksizin hizmet sunan şebekeler üstü hizmet sağlayıcılara bir milyon Türk lirasından otuz milyon Türk lirasına kadar idari para cezası verilebilecek. 

SONUÇ

Yeni düzenleme ile sosyal medya ve dijital basın yayın anlamında pek çok sınırlama getirilmiş olup Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu ve Basın İlan Kurumu’na sayısız yetki verilmiş durumdadır.

Getirilen özellikle cezai anlamdaki düzenlemelerin anayasal haklara yönelik müdahale kapsamında değerlendirilmesi gerekmektedir. Hukuk devletinin vazgeçilmez ilkelerinden olan suçta ve cezada kanunilik ilkesi uyarınca incelendiğinde, düzenlemede hangi eylemlerin yasaklanıp, hangilerinin suç kapsamına girdiği muğlaktır, kanun kapsamında ilgili maddelerin sınırları net bir şekilde çizilmemiştir. Anayasa Mahkemesinin de belirttiği üzere “Anayasal haklara yönelik müdahalenin kanuna dayanması yeterli olmayıp bu kanunun belirlilik ve öngörülebilirlik gibi belli niteliklere sahip olması gerekir”

Bununla beraber, Anayasa Mahkemesi 10 Ağustos 2022 tarihinde yayınladığı kararında Basın İlan Kurumuna “basın ahlak esaslarına” aykırı davranma gerekçesiyle müeyyide uygulama yetkisinin verilebileceği öngörmüş olup bu karar da Anayasaya aykırıdır. Aynı doğrultuda incelenince bahsettiğimiz düzenlemede BTK Başkanına verilen ceza verme yetkisi bir kamu kurumu görevlisinin, bir hakim yerine geçip yargılama yapmasını ve suç oluşup oluşmadığına karar verme yetkisini içeriyor. BTK Başkanının düzenlemedeki hükümlere dayanarak erişim engelleme kararı verebilecek olmasının da sınırları net bir şekilde çizilmemiştir.